Hanefi Fakihi Ebü’l-Kâsım es-Saffâr ve İbâdetler Alanı ile İlgili Fıkhî Görüşleri

İçtihadın zaman ve mekânın değişmesiyle değişen bir husus olmasının bir sonucu olarak Hanefi mezhebinin önemli bir kolu olan Belh Hanefileri de yaşadıkları dönemi ve coğrafi şartları göz önünde bulundurarak içtihatlarında bazı farklı sonuçlara varmışlardır. Fıkıhçılığının yanı sıra, hadisçi, dil bilgini ve şair olan Ahmed b. ‘Isme Ebü'l-Kâsım es-Saffâr el-Belhî (öl. 326/938) de bunlardan biridir. Saffâr, Ebû Hanife'nin dördüncü kuşak öğrencisi olup Belh şehrinin önde gelen Hanefi âlimlerindendir. Bu zatın bin meselede Ebû Hanife'ye veya Hanefî mezhebine aykırı içtihatta bulunduğunu ve döneminde onun görüşünün müftâbih görüş olduğunu bizzat kendisinin söylediği rivayet edilmektedir. Yine kendisine bir meselede İmam Muhammed'in farklı düşündüğü hatırlatanlara, “hüve recülün ve ene recülün” (İmam Muhammed bir insandır ben de bir insanım) şeklinde cevap verir. Bu çalışmada Ebü'l-Kâsım es-Saffâr'ın hayatı, Hanefi mezhebindeki konumu anlatılmış, Ebû Hanife ve öğrencilerine aykırı olan içtihat ve görüşlerine yer verilmiş, bin konuda Ebû Hanife'ye veya Hanefî mezhebine aykırı görüş beyan etmesinin gerekçesi ve gerçekliği meselesi tartışılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda, Eb'ü'l-Kâsım es-Saffâr'ın mezhepte müçtehit olan âlimlerden olup, genelde nevâzil ve vâkiât ile isimlendirilen ve mezhep imamlarının hakkında görüş beyan etmedikleri meselelerde içtihatta bulunduğu sonucuna varılmıştır. Bunlara ilaveten Ebû Hanife ve sahibeyne muhalefet ettiği yerlerin çoğunda da aslında onların birinin görüşünün diğerine tercih etmesi şeklinde gerçekleştiği görülmektedir. Dolayısıyla bin meselede Ebû Hanife'ye muhalefet etmesi söz konusu olamaz. Ancak kendi çağdaşları olan Hanefî âlimlerine vakiat ve nevâzil konularında muhalefet ettiğini söylemek mümkündür. Bununla birlikte zaman zaman Ebû Hanife ve ashabından farklı içtihat ettiği de bir gerçektir. Buna da bazı gerekli maslahatlar için mezhebin görüşüne muhalefet anlamında istihsan adı verilebilir. Anahtar Kelimeler: İslam Hukuku; Mezhep içindeki ihtilaflar; Hanefi mezhebi; Belh Âlimleri; Ebü'l-Kâsım es-Saffâr