Canlı Tarihler;Her Çölün Kümbedi Yüce Bir Mabed Ebubekir Hâzim Tepeyran’ın Hatıraları

İlk olarak Türkiye Yayınevi tarafından yayımlanan ve bir tarih yazımı projesi olan Canlı Tarihler serisi neşredileli 80 yıl oldu. Son yüz yılın kültür, sanat, düşünce ve siyasi hayatına damga vurmuş portrelere dair hatıraların fasiküller halinde yayımlandığı bu seri yakın tarihimize, kültürümüze ve memleket meselelerimize dair önemli bir kaynak olma vasfını daima korumuştur. Hem araştırmacılara hem de pek çok okura ilham verecek ve ufuk açacak mahiyette bilgiler ve tecrübeler nakleden Canlı Tarihler serisi, onlarca değerli isme fasiküller dahilinde yer vermiştir. Bu fasiküllerin her biri vesikalar ile desteklenmiş birer hatırat hüviyetindedir. Canlı Tarihler'in Büyüyenay'a katılacak beşinci kitabı Ebubekir Hâzim Tepeyran'ın hatıratı. 1944'de fasiküller halinde yayımlanan eserin, fasikülleri bir araya getirilmiş ve yeniden dizilerek yayına hazırlanmıştır. Hatıraların bu yeni baskısında kitabın sonunda yer alan Tapeyran'a ait şiirdeki bir beyti başlık olarak seçtik: Her Çölün Kümbedi Yüce Bir Mabed. Her hayat cennet misal yeşillikler içinde yaşanıp son bulmuyor. Çoğu zaman çöller de hayatın bir parçası haline geliyor, hatta müellifimizde olduğu gibi bazı hayatların önemli bir kısmına damgasını vuruyor. Fakat her şeye rağmen, en bunaldığımız anda bakışlarımızı yerden yukarı çevirdiğimizde çölün kümbeti yani kubbesi hükmündeki sonsuz gökyüzü görülecektir: Onun vaatkâr ufukları her durumda ümitleri ve yaşama sevincini tazeleyecektir. Ebubekir Hâzim'in hayatı doğduğu ve soyadını aldığı Niğde/Tepeyran'da başlamış ve eğitiminden sonra 1878'de on beş yaşında, Tahrir-i Emlâk Kalemi'nde kâtip olarak memuriyete başlamış ve kısa sürede hızla terfi etmiş; Kastamonu, İzmir, Dedeağaç, Musul ve Beyrut gibi şehirlerdeki valilik ve idari görevleri sırasında, devletin düzeninin sağlanmasına ve yerel yönetimlerin etkinliğine önemli katkılarda bulunmuştur. Özellikle, Musul'daki eşkıya takibi ve başarılı idari yönetimi ile dikkat çekmiştir. Bunun yanı sıra, eğitici kimliğiyle de tanınan Tepeyran, rüştiye okullarında yazı muallimliği ve çeşitli vilayet gazetelerinde de yazılar kaleme almıştır. Onun bu eserde bütünlüğe kavuşan hatıralarında Rumeli, Suriye, Irak, Hicaz, Trablusgarp, Yemen ve Akdeniz Adaları, Selânik, Kosova, Beyrut, Şam, Halep, Mekke, Medine, Musul, Bağdat, Basra, Girit, Midilli, Sakız, Rodos gibi Osmanlı beldelerinin meşum harplerin neticesinde bir bir elden çıkışı tecrübeli bir devlet adamı gözüyle anlatılmakta bilhassa yöneticilere zengin tecrübeler aktarmaktadır.