Mûkatil B. Süleyman ve İlk Fıkhî Tefsir

Tefsir çalışmaları içinde ilk sırayı fıkhî tefsirler (ahkâm tefsirleri) almaktadır. Kuranın, hemen uygulanması gereken bölümünü ahkâm ayetleri oluşturduğu için onlar üzerinde daha vahyedildiği günden itibaren önemle durulmuş, hicrî I. asrın sonlarına doğru da Kuranın sadece amelî yönünü ele alan müstakil eserler tedvin edilmeye başlanmıştır. İlk tedvin edilen fıkhî tefsir, bugünkü bilgilerimize göre, Mukâtil b. Süleymanın Tefsîrül-Hamsi Mie Âye Minel-Kurânıdır. Bu eserin ve müellifinin ayrıntılı olarak incelenmesinin, erken dönem tefsir faaliyetlerini ve fıkhî tefsirlerin gelişme sürecini anlamaya katkı sağlayacağı aşikârdır. Elinizdeki kitap bu amaçla hazırlanmıştır. Mukâtil, hem yaşadığı dönemde hem de sonraki dönemlerde büyük övgülere mazhar olduğu gibi ağır eleştirilere de muhatap olmuş bir âlimdir. Bununla birlikte o, kendisini şiddetle eleştirenlerin bile tefsirde ve Kuran ilimlerinde müstağni kalamadıkları büyük bir müfessir olarak şöhret bulmuştur. Mukâtil, tefsirinin tamamı günümüze ulaşan erken dönem müfessirlerindendir. Ondan önceki tefsir çalışmaları Kuranın tamamını ihtiva etmediği gibi o çalışmaların tamamı da günümüze kadar ulaşmamıştır. Yaşadığı döneme göre oldukça fazla eser veren Mukâtil, ilk tedvin edilen fıkhî tefsirin müellifi olduğu gibi Kuranın başından sonuna kadar tefsir edildiği ilk eser (et-Tefsîrül-Kebîr) ile Kuran ilimlerinde önemli yeri olan vücûh ve nezâir alanında yazılan ilk eserin (el-Vücûh ven-Nezâir) de müellifidir.