Aşk ve Kahramanlık Konulu Türk Halk Hikayalerinde Düşman Tipi

Bu çalışmanın amacı, aşk ve kahramanlık konulu Türk halk hikâyelerinde düşman tipi kalıbını ve bu tipin özelliklerini belirlemektir. Konusu tip araştırması olan çalışmada, edebi eserlerde tiplerin sadece olumlu özellikleriyle yer almadığından hareket edilerek, olumsuz özelliklere sahip düşman tipler ve bunların özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Halk hikâyeleri üzerine geçmişte yapılan tip araştırmaları kahramanlık hikâyeleri kapsamında daha çok Dede Korkut merkezli olup Alperen tipi, kadın tipleri, vb. gibi; aşk konulu hikâyelerde ise kahraman yani âşık ve sevgili tipleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Çatışma veya zıtlık unsurları şüphesiz anlatım esasına dayanan edebi eserlerin teşekkülünde en önemli unsurdur. Başka bir deyişle edebi eserde, olumlu tipler yanında olumsuz tiplerin bulunması -özellikle halk edebiyatına özgü anlatım esasına bağlı edebi verimlerde- toplumsal değerlerin ve algıların daha belirgin bir şekilde ifade edilebilmesinde önemli bir işlevi yerine getirir. Araştırmacılarca geçmişte yapılan çalışmalarda, edebi eserlerin özellikle eserin olumlu başkahramanı açısından değerlendirilerek düşman tipinin ihmal edildiği görülmektedir. Hâlbuki edebi eserde başkahramanın olumlu niteliklerinin ortaya çıkmasında dâhi, düşman tipe ait olumsuz niteliklerin önemli bir rolü vardır. Geçmişten bu yana yapılan tip çalışmalarında bu husus gözden kaçırılmış veya ihmal edilmiştir. Bu bağlamda düşünüldüğünde, düşman tipi ve bu tipin işlevlerini belirleme amacını taşıyan çalışmanın önemi daha net olarak anlaşılmaktadır. Berü gel arslanum oğul / Kara deñiz kibi yaykanup gelen / Kâfirüñ leşkeridür / Gün kibi şılayup gelen / Kâfirüñ başında ışugıdur / Ilduz kibi parlayup gelen / Kâfirüñ cıdasıdur / Azgun dinlü yağı kafirdür oğul" (Ergin, 2004: 157-158).